Van lijf- en losrenten

Johan de Witt

Johan de Witt werd op 25 september 1625 geboren in Dordrecht als het vierde kind van Anna van den Corput en Jacob de Witt. Hij had nog twee oudere zussen en een broer, Cornelis. Zijn vader was houthandelaar tot 1633 en daarna bestuurder. Johan kreeg samen met zijn broer een opvoeding, die hoorde bij zijn stand. Hij bezocht de Latijnse school, studeerde rechten aan de Leidse universiteit en maakte als sluitstuk een grote reis, een 'grand tour', door Europa. Na zijn opleiding ging Johan in Den Haag wonen, schreef zich in als advocaat en maakte snel carrière. Zo was hij na een paar jaar al raadpensionaris van Holland, een soort kruising tussen een minister-president en een minister van Buitenlandse Zaken, kortom de belangrijkste man in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Hij zorgde voor een sterke vloot na de eerste desastreus verlopen zeeoorlog tegen Engeland (1652-1654) en wist daarmee in de Tweede Engelse oorlog (1660-1667) de handel te beschermen en de Engelse vloot grotendeels te vernietigen met de tocht naar Chatham. Tijdens de Derde Engelse oorlog in het rampjaar 1672 werden hij en zijn broer op gruwelijke wijze vermoord.
 

Grondlegger van de verzekeringswiskunde

Naast een goed politicus was hij ook een briljant wiskundige. In 1659 publiceerde hij over de analytische meetkunde en ontving de waardering van geleerden als Christiaan Huygens en Isaac Newton. In 1671 verscheen van zijn hand 'Waerdije van Lyf-renten naer Proportie van Los-renten'. Dit is één van de eerste boeken waarin statistieken en kansberekening worden toegepast. De overheid leende geld door het uitgeven van obligaties met een korte looptijd. Voor langetermijnleningen waren er lijf – en losrenten. Maar dat lenen door uitgifte van lijfrenten zo ontdekte De Witt, was onvoordelig als er geen rekening werd gehouden met de leeftijd van 'het lijf' of anders gezegd, met het aantal jaren dat de betreffende persoon gemiddeld nog te leven had.

Hij rekende met leeftijdsafhankelijke levensverwachtingen, afgeleid uit de sterftegegevens van de registers van lijfrenteniers van de Staten van Holland, in combinatie met intrest (rente). Daarmee kon hij de waarde bepalen van een lijfrente op een menselijk leven. In zijn boek vergeleek de Witt lijfrenten met 'losrenten'. Bij een losrente leende de overheid een bedrag van een individu en betaalde vervolgens jaarlijks een rentepercentage plus een deel van de hoofdsom als aflossing, totdat het gehele bedrag was afgelost.

De systematiek van De Witt was het begin van de nieuwe wetenschap van de levensverzekering. Zijn werk over lijfrenten rekent men tegenwoordig tot de verzekeringswiskunde. Hij ontwikkelde dit samen met Christiaan Huygens.

In de film Michiel de Ruyter, een aantal jaren geleden verschenen, wordt er tussen alle perikelen door naar zijn baanbrekende werk op het gebied van de verzekeringswiskunde verwezen. In de film staat Johan de Witt (Barry Atsma) de moeilijke materie aan de regenten uit te leggen, die er uiteraard niet veel van snappen. Een knipoog naar de veelzijdigheid van De Witt en het antwoord op de vraag waarom De Witt bij verzekeraars een plek heeft gekregen.